Пенсия алды яшендәге гражданнарның хезмәт хокукларын тәэмин итү мәсьәләләре буенча белешмәлек
Гомуми нигезләмәләр.
Һәркем үзенең хезмәт хокукларын тормышка ашыру өчен тигез мөмкинлекләргә ия.
Гражданның пенсия алды яшенә җитүе хезмәт хокуклары һәм ирекләрендә, шул исәптән эшкә кабул иткәндә дә, аңа чикләүләр билгеләү өчен сәбәп була алмый.
Барлык эш бирүчеләр (физик затлар һәм юридик затлар, аларның оештыру-хокукый формаларына һәм милек формаларына бәйсез рәвештә) хезмәт мөнәсәбәтләрендә һәм хезмәткәрләр белән турыдан-туры элемтәдә хезмәт законнары һәм хезмәт хокукы нормаларын үз эченә алган башка актлар нигезләмәләренә таянып эш итәргә тиеш.
Эшкә кабул иткәндә
Эшкә кабул итү буенча таләпләр бердәм, ягъни пенсия алды яшендәге гражданнарны эшкә кабул итү башка хезмәткәрләрне эшкә кабул итү кагыйдәләреннән аерылмый.
Россия Федерациясе Хезмәт кодексы нигезендә (алга таба – РФ ХК) хезмәт килешүе төзү өчен яшь чикләве закон белән билгеләнмәгән.
Хезмәт килешүе төзүдән нигезсез баш тарту тыела.
Хезмәт килешүе төзегәндә хокукларны ничек тә булса турыдан яки читләтеп чикләү яки турыдан яки читләтеп яшькә карап өстенлекләр бирү, шулай ук хезмәткәрләрнең эшлекле сыйфатларына бәйле булмаган башка шартлар билгеләү рөхсәт ителми.
Шулай итеп, пенсия алды яшендәге гражданга хезмәт килешүе төзүдән бары тик эш сыйфаты буенча гына баш тартырга мөмкин. Пенсия алды яшенә җитү кебек хәл эшкә кабул итүдән баш тарту өчен нигез була алмый.
Хезмәт килешүе төзүдән баш тарткан затның таләбе буенча, эш бирүче мондый таләпне куйган көннән башлап җиде эш көне эчендә язма рәвештә баш тартуның сәбәбен хәбәр итәргә тиеш.
Игътибар итегез: хезмәт килешүе төзүдән баш тарту судта шикаять ителергә мөмкин (РФ ХК ның 64 статьясы).
Хезмәт килешүе эчтәлеге буенча
Хезмәт килешүен рәсмиләштерүгә һәм эчтәлегенә куелган таләпләр тулысынча пенсия алды яшендәге гражданнар белән хезмәт мөнәсәбәтләренә кагыла.
Вакытлы хезмәт килешүе түбәндәгедән гыйбарәт: хезмәт мөнәсәбәтләре алда торган эш характерын яки аны үтәү шартларын исәпкә алып, билгесез вакытка, нәкъ менә РФ ХК ның 59 статьясының беренче бүлегендә каралган очракларда билгеләнә алмый. РФ ХК ның 59 статьясының икенче бүлегендә каралган очракларда, якларның алдагы эш характерын һәм аны үтәү шартларын исәпкә алмыйча, килешү буенча төзелергә мөмкин.
Пенсия алды яшендәге хезмәткәр белән вакытлы хезмәт килешүен мәҗбүри рәвештә төзү мөмкин түгел. Ягъни эш бирүче алда торган эшнең характеры һәм аны үтәү шартлары билгесез вакытка хезмәт килешүе төзергә мөмкинлек бирсә, ашыгыч килешү төзүне таләп итәргә хокуклы түгел. Әгәр нәтиҗәдә суд тарафыннан хезмәткәрнең вакытлы хезмәт килешүе төзергә мәҗбүр ителгәнлеге ачыкланса, мондый килешү билгеле бер вакытка төзеләчәк дип танылачак.
Эш характерын яки аны үтәү шартларын исәпкә алмыйча, билгеле бер вакытка эшкә кабул итү бары тик яшь буенча эшләүче пенсионерлар белән генә рөхсәт ителә. Шул ук вакытта, законның эш бирүчегә хезмәткәр белән билгесез вакытка төзелгән хезмәт килешүен яңадан рәсмиләштерү хокукы бирмәвен (хезмәт килешүен өзү кебек үк) пенсия алды яшендәге әлеге хезмәткәргә пенсия билгеләнүенә бәйле рәвештә, ашыгыч хезмәт килешүенә (хезмәт килешүен өзү) бирмәвен дә белергә кирәк.
Эшкә кабул ителә торган пенсия алды яшендәге хезмәткәрләр өчен сынау РФ ХК ның 70 статьясы нигезендә гомуми нигезләрдә билгеләнергә мөмкин. Ягъни сынау турында шартларны яклар килешенүе буенча гына кертергә мөмкин, ягъни аны хезмәт килешүенә һәм хезмәткәрне эшкә кабул итү турындагы боерыкка кертергә кирәк. Хезмәт килешүендә сынау турында шартлар булмау хезмәткәрнең эшкә сынаусыз гына алынуын аңлата.
Закон таләпләре буенча, берьюлы ике эштә эшләү тыелмый. РФ Хезмәт кодексының 601 статьясы нигезендә, һәр хезмәткәр төп эшеннән бушаган вакытта, шул ук эш бирүчедә (эчке уртак ) һәм (яки) икенче эш бирүчедә (тышкы уртак) башка даими түләүле эш башкару турында хезмәт килешүе төзергә хокуклы.
Берьюлы ике урында эшләүче пенсия алды яшендәге хезмәткәрләр гадәти хезмәткәрләр кебек үк гарантияләр һәм компенсацияләргә хокуклы. Аларга, мәсәлән, ел саен түләнә торган чираттагы ял, вакытлыча хезмәткә яраксызлык кәгазе буенча түләү һәм эштән азат ителгәндә файдаланылмаган ял өчен компенсация түләү каралган һәм башкалар.
Эш вакыты һәм ял вакыты режимы буенча
Закон нигезендә, пенсия алды яшендәге хезмәткәрләрнең эш шартларына һәм эш режимына махсус таләпләр билгеләнмәгән.
Пенсия алды яшендәге хезмәткәрләргә гарантияләрнең югары дәрәҗәсе, гадәти хезмәткәрләр белән чагыштырганда, коллектив килешүе, килешүләр, локаль норматив актлар, хезмәт килешүе белән каралырга мөмкин.
Эш бирүчеләргә хезмәткәрләрнең һәм җитештерү өлкәсендә эш шартларын яхшырту буенча гомуми киңәшләр Халыкара хезмәт оешмасы тарафыннан 1980 елның 23 июнендә расланган «Өлкән хезмәт кешеләре турында»гы 162 номерлы Рекомендациянең 13 пунктында китерелгән. Мәсәлән, эш бирүчеләргә түбәндәгеләр тәкъдим ителә:
- өлкән яшьтәге хезмәткәрләрнең, аерым алганда, чиктән тыш авырлык килүгә китерә торган хезмәтне оештыру формаларын эш вакытыннан тыш хезмәт башкаруны чикләү юлы белән үзгәртү;
- эш урыннарын һәм хезмәт ияләренә йөкләмәләрне барлык булган техник чаралардан, аерым алганда, сәламәтлекне, эшкә сәләтлелекне саклау һәм бәхетсезлек очракларын кисәтү өчен эргономика принципларыннан файдаланып яраклаштыру;
- хезмәткәрләрнең сәламәтлек торышын системалы контрольдә тотуны оештыру;
- эш урыннарында хезмәткәрләрнең иминлеген һәм хезмәт гигиенасын тәэмин итүгә тиешле контрольне булдыру.
Яллар турында
Хезмәт законнарында хезмәткәрләрнең яшенә бәйсез рәвештә, еллык түләүле төп һәм өстәмә чираттагы ял бирүнең бердәм тәртибе билгеләнгән.
Шул ук вакытта үзләренә уңайлы теләсә кайсы вакытта чираттагы ялга китәргә хокукы булган хезмәткәрләр категориясе булдырылган. Пенсия алды яшендәге хезмәткәрләр законда каралган затлар категориясенә эләккән очракта, алар шулай ук чираттагы ялны уңайлы вакытта алу хокукыннан файдалана алалар.
Мисал өчен, пенсия алды яшендәге хезмәткәрләр, әгәр алар Чернобыль АЭСындагы фаҗига нәтиҗәсендә зыян күргән дип танылса, Россия Федерациясенең «Чернобыль АЭСындагы фаҗига нәтиҗәсендә радиациягә дучар ителгән гражданнарны социаль яклау турында» 1991 елның 15 маендагы 1244-1 номерлы Законының 14 статьясының 5 пункты нигезендә, алар еллык түләүле чираттагы ялларын үзләренә уңайлы вакытта алырга, шулай ук 14 календарь көн дәвамындагы өстәмә түләүле ял алу хокукына ия.
Шуңа охшашлы рәвештә, хезмәт хакы сакланмыйча ял бирү мәсьәләсен хәл иткәндә законда билгеләнгән шартлар булганда, пенсия алды яшендәгеләр дә хокукларыннан файдалана алалар.
Гомуми кагыйдә буенча, хезмәт хакын сакламыйча бирелә торган ял хезмәткәргә гаилә хәлләре һәм башка җитди сәбәпләр буенча язма гариза булганда бирелергә мөмкин.
Шул ук вакытта кайбер очракларда, эш бирүчеләргә хезмәткәрнең язма гаризасы нигезендә, эш хакын сакламыйча ял бирү бурычы йөкләнә.
Шулай итеп, әгәр пенсия алды яшендәге хезмәткәр инвалид булса, ул язмача гариза белән мөрәҗәгать итсә, эш бирүче аңа хезмәт хакын сакламыйча, елына 60 календарь көн ял бирергә тиеш.
Әгәр пенсия алды яшендәге хезмәткәр, хәрби хезмәт бурычларын үтәгәндә яисә хәрби хезмәт үтү белән бәйле авыру нәтиҗәсендә алынган яралану, контузия яки имгәнү нәтиҗәсендә вафат булган хәрби хезмәткәрнең ата-анасы яисә хатыны (ире) булса, аның гаризасы буенча хезмәт хакын сакламыйча елына 14 календарь көнгә кадәр ял бирелә.
Никах теркәү, якын туганнары үлгән очракларда, пенсия яшенә кадәрге хезмәткәрләргә хезмәт хакын сакламыйча биш календарь көнгә кадәр ял бирелә.
Эштән азат ителгәндә
Хезмәткәрләрнең, шул исәптән пенсия яшенә җитмәгән хезмәткәрләрнең хокуклары хезмәт турындагы законнарда беркетелгән гарантияләр белән тәэмин ителгән.
Мондый гарантияләр исәбенә, аерым алганда, түбәндәгеләр керә:
- хезмәткәрнең үз теләге буенча теләсә кайсы вакытта, бернинди нигезсез хезмәт килешүен өзү хокукы (РФ ХК ның 80 статьясы);
- эш бирүче инициативасы буенча хезмәткәрне законда билгеләнгән очракларда һәм нигезләрдә (РФ ХК ның 77, 81 статьялары) генә эштән азат итү мөмкинлеге. РФ ХК эш бирүче инициативасы буенча хезмәт-хокук мөнәсәбәтләрен туктату өчен нигезләрнең тулы исемлеген үз эченә ала.
Эш бирүче тарафыннан килешү өзелгәндә, РФ хезмәт законнарының барлык таләпләре үтәлергә тиешлеге шик тудырмый.
Административ җаваплылык турында
Шуны истә тотарга кирәк: хезмәткәрләрнең, пенсия алды яшендәге хезмәткәрләрне дә кертеп, хезмәт хокукларын бозган өчен административ җаваплылык каралган.
Мисал өчен, эшкә кабул итү һәм хезмәт килешүен рәсмиләштерү тәртибен, хезмәт килешүен туктату тәртибен бозган (эштән китүгә мәҗбүр итү, эштән азат итү рәвешендәге дисциплинар җаваплылыкка тарту), чираттагы ялны бирмәү, эш вакыты һәм ял вакыты режимын бозган өчен вазыйфаи затларга – бер меңнән алып биш мең сумга; юридик затларга утыз меңнән алып илле мең сумга кадәр административ штраф салу каралган.
Эш бирүче тарафыннан эш урыннарында хезмәт шартларын махсус бәяләү үткәрүнең билгеләнгән тәртибен бозу яки аны тикшермәү вазыйфаи затларга – биш меңнән алып ун мең сумга; юридик затларга алтмыш меңнән алып сиксән мең сумга кадәр административ штраф салуга китерә.
Хезмәткәрне хезмәт вазыйфаларын үтәүгә билгеләнгән тәртиптә укытмыйча һәм хезмәтне саклау таләпләре буенча белемнәрен тикшермичә, шулай ук алдан (эшкә алынганда) һәм периодик рәвештә (хезмәт эшчәнлеге барышында), эш көне (сменасы) башланганда медицина тикшерүе үткәрмичә рөхсәт биргән өчен вазыйфаи затка – унбиш меңнән алып егерме мең сумга; юридик затларга йөз меңнән алып йөз утыз мең сумга кадәр административ штраф салу каралган.
